How to Finance the Future of Farming

 

Tài Chính Cho Tương Lai Nông Nghiệp Bền Vững: Cơ Hội Cho Nông Dân Việt Nam

Nông nghiệp không chỉ là nghề nuôi sống hàng triệu người Việt Nam mà còn có thể trở thành “chiến binh” chống biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, chuyển đổi sang canh tác bền vững đòi hỏi đầu tư lớn, khiến nhiều nông dân e ngại. Berry Martin – một nông dân kiêm chuyên gia tài chính từng chia sẻ trong TED Talk – đã chỉ ra: "Nông dân chính là nhân tố then chốt giải quyết khủng hoảng khí hậu, nhưng họ cần được trả công xứng đáng". Bài viết này tổng hợp giải pháp từ ý tưởng của ông, kết hợp ví dụ thực tế tại Việt Nam, giúp bà con vượt thách thức và nắm bắt cơ hội.  

Theo Berry Martin, nông dân toàn cầu đều đối mặt với "giai đoạn chông gai" khi chuyển đổi sang phương pháp canh tác bền vững như hữu cơ, giảm phát thải. Ở Việt Nam, điều này thể hiện rõ qua những thách thức: chi phí đầu tư ban đầu tăng cao (phân bón hữu cơ, hệ thống tưới tiết kiệm), thu nhập giảm tạm thời do năng suất thấp trong giai đoạn chuyển đổi, và thị trường chưa sẵn sàng trả giá cao cho sản phẩm "xanh". Ví dụ, dự án lúa giảm phát thải tại An Giang (thuộc Chương trình VnSAT) áp dụng kỹ thuật "1 phải, 5 giảm" đã giúp giảm 20% lượng khí methane, nhưng năng suất giảm 10-15% ở những vụ đầu khiến nhiều hộ lo lắng.  

Để vượt qua "giai đoạn chông gai", Berry Martin nhấn mạnh: nông dân phải được trả công cho dịch vụ môi trường như giữ carbon, bảo vệ đa dạng sinh học. Tại Việt Nam, điều này đang dần hiện thực hóa qua cơ chế tín chỉ carbon. Khi canh tác bền vững (trồng rừng, giảm phát thải khí methane từ lúa), nông dân có thể tạo ra tín chỉ carbon để bán cho doanh nghiệp. Chương trình REDD+ tại Thanh Hóa là ví dụ điển hình: nông dân và cộng đồng được chi trả để bảo vệ rừng, giảm phát thải CO₂ với sự hỗ trợ của Ngân hàng Thế giới. Mô hình lúa-tôm sinh thái ở Cà Mau cũng có tiềm năng lớn để phát triển tín chỉ carbon nhờ giảm phát thải khí methane.  

Công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc định lượng chính xác giá trị môi trường mà nông dân tạo ra. Ứng dụng MimosaTEK giúp nông dân ĐBSCL quản lý tưới tiêu thông minh, tiết kiệm nước và giảm phát thải. Dữ liệu từ ứng dụng này có thể trở thành cơ sở để tính toán tín chỉ carbon. Trong khi đó, dự án VnSAT hỗ trợ nông dân Tây Nguyên theo dõi quy trình canh tác cà phê bền vững, giảm 15-20% lượng phân bón hóa học.  

Bảo hiểm rủi ro là giải pháp then chốt để nông dân yên tâm chuyển đổi. Berry Martin đề xuất cơ chế bảo hiểm cho rủi ro khí hậu, và điều này đã được áp dụng thí điểm tại Tây Nguyên. Từ năm 2021, nông dân trồng cà phê ở Đắk Lắk và Lâm Đồng được mua bảo hiểm hạn hán dựa trên chỉ số lượng mưa. Nếu lượng mưa dưới mức quy định, họ nhận bồi thường tự động để không lỗ vốn.  

Việt Nam đã có nền tảng pháp lý và thành công bước đầu để nhân rộng các mô hình này. Chương trình Chi trả Dịch vụ Môi trường Rừng (PFES) từ năm 2010 đã chi trả hơn 12.000 tỷ đồng cho người dân bảo vệ rừng. Cơ chế này hoàn toàn có thể mở rộng sang nông nghiệp carbon thấp. Nghị định 109/2018 về Nông nghiệp hữu cơ và Đề án Phát triển carbon thấp đến 2030 cũng tạo hành lang pháp lý rõ ràng.  

Để nắm bắt cơ hội, nông dân Việt có thể tham gia hợp tác xã như HTX lúa-tôm Cà Mau hoặc HTX cà phê sạch Đắk Lắk để tiếp cận công nghệ và thị trường. Kết nối với các tổ chức quốc tế như SNV (Hà Lan) – đơn vị hỗ trợ nông dân ĐBSCL chuyển đổi sang lúa hữu cơ – hoặc hợp tác với doanh nghiệp như TH Group, Vinamilk để xây dựng chuỗi sản xuất carbon thấp. Sử dụng ứng dụng canh tác như MimosaTEK để ghi chép dữ liệu cũng là bước đệm quan trọng để đàm phán giá tín chỉ carbon.  

Berry Martin tin rằng, tương lai nông nghiệp sẽ gắn liền với việc "trả công cho dịch vụ môi trường". Từ REDD+ tại Thanh Hóa đến lúa-tôm Cà Mau, nông dân Việt Nam đang chứng minh: Khi được hỗ trợ tài chính và công nghệ, họ không chỉ vượt qua khó khăn mà còn trở thành những người tiên phong chống biến đổi khí hậu. Mỗi cánh đồng bền vững hôm nay chính là di sản cho thế hệ mai sau!  

*Tài liệu tham khảo:  

- TED Talk "How to Finance the Future of Farming" – Berry Martin.  

- Báo cáo Chương trình VnSAT (Bộ NN&PTNT).  

- Dự án REDD+ tại Thanh Hóa (Ngân hàng Thế giới).